Trung Quốc gửi gấu trúc tới nhiều nước nhằm tăng cường quan hệ ngoại giao, nhưng gần đây gây tranh cãi khi một số con được cho là "bị ngược đãi".
Hồi đầu tháng 2, nhiều người Trung Quốc bày tỏ tiếc thương khi Le Le, một trong hai con gấu trúc được Bắc Kinh đưa tới Mỹ 20 năm trước, qua đời tại Sở thú Memphis, Mỹ. Họ cũng bày tỏ nỗi bức xúc khi Ya Ya, 22 tuổi, gấu trúc đồng hành của Le Le ở Mỹ, xuất hiện với hình ảnh gầy gò, xơ xác, trái ngược với vẻ ngoài mũm mĩm cùng bộ lông dày mượt ban đầu.
Nhiều người Trung Quốc đã bị sốc và đau buồn trước tình trạng của cặp gấu trúc. Một số người tin rằng chúng đã không được chăm sóc đúng cách, thậm chí bị "ngược đãi", dù Sở thú Memphis đã nhiều lần phủ nhận.
"Đối xử với quốc bảo của chúng tôi như vậy là hành động khiêu khích Trung Quốc", một người dùng mạng xã hội Weibo bất bình. Nhiều người Trung Quốc còn kêu gọi đưa Ya Ya về nước ngay lập tức.
Global Times, tờ báo thuộc People's Daily, cơ quan ngôn luận của đảng Cộng sản Trung Quốc, trong bài viết hồi tháng 3 cho hay trước sự quan tâm của dư luận, một nhóm chuyên gia Trung Quốc đã được cử tới Mỹ tìm hiểu nguyên nhân Le Le chết và kiểm tra tình trạng sức khỏe của Ya Ya.
Theo đánh giá của nhóm chuyên gia này, gấu trúc Le Le qua đời vì bệnh tim, không phải do ngược đãi, và Ya Ya vẫn trong tình trạng ổn định, dù bị rụng lông do bệnh ngoài da.
Gấu trúc Ya Ya ở Sở thú Memphis, Mỹ hồi tháng 10/2020. Ảnh: Reuters
Dù vậy, cái tên Ya Ya tiếp tục trở thành chủ đề tìm kiếm hàng đầu trên mạng xã hội Weibo. Hình ảnh gấu trúc này xuất hiện trên các bảng quảng cáo từ New York tới Thượng Hải cùng thông điệp "Ya Ya, chúng tôi đợi bạn về nhà".
Tới cuối tháng 4, Ya Ya lên chuyến bay trở về Trung Quốc cùng với xác Le Le, kết thúc hợp đồng cho mượn 20 năm giữa Trung Quốc với Mỹ. Sau một tháng cách ly ở Thượng Hải, Ya Ya cuối tháng trước đã được đưa tới Sở thú Bắc Kinh. Sở thú này cho biết Ya Ya sẽ tạm thời không xuất hiện trước công chúng trong thời gian tới để nghỉ ngơi yên tĩnh.
Suốt 8 thập kỷ qua, gấu trúc đã được xem như biểu tượng của chính sách ngoại giao mềm mại của Trung Quốc, nhằm cải thiện hình ảnh trên trường quốc tế và tăng cường quan hệ với các nước khác.
Khi tổng thống Mỹ Richard Nixon thăm Trung Quốc năm 1972, vợ ông đã tới tham quan Sở thú Bắc Kinh và rất ấn tượng trước những con gấu trúc. Vài tuần sau, cặp gấu trúc Ling-Ling và Hsing-Hsing được Trung Quốc chuyển tới Vườn thú Quốc gia ở Washington.
Trung Quốc đã tặng khoảng 23 con gấu trúc cho 9 quốc gia, nhằm thể hiện tình hữu nghị, thiện chí và nỗ lực tăng cường quan hệ. Đến năm 1982, chính phủ Trung Quốc chấm dứt chính sách tặng gấu trúc do sự khan hiếm của loài này và nhu cầu bảo vệ động vật tốt hơn.
Gấu trúc sau đó được Trung Quốc cho thuê theo các điều khoản nghiên cứu hợp tác với một số quốc gia và khu vực. Khoảng 20 nước đang thuê mượn 60 gấu trúc Trung Quốc, trong đó Mỹ nhiều nhất với 11 con, đứng thứ hai là Nhật với 9 con.
Sự nổi tiếng của gấu trúc là một trong những động lực khiến nhiều quốc gia thuê chúng, bất chấp chi phí cao. Các sở thú được cho là phải chi khoảng một triệu USD mỗi năm để thuê mỗi con gấu trúc từ Trung Quốc, chưa bao gồm các khoản bổ sung như chuồng gấu trúc, chăm sóc y tế và tre trúc.
Hầu hết các sở thú thường ký hợp đồng 10 năm để thuê một cặp gấu trúc nhân giống. Theo điều khoản hợp đồng, bất kỳ gấu trúc con nào được sinh ra đều thuộc sở hữu của Trung Quốc và thường được gửi trả lại nước này vào năm 4 tuổi.
Qatar đã phải xây dựng ngôi nhà gấu trúc rộng khoảng 120.000 mét vuông ở Doha, cùng nhóm 10 chuyên gia chăm sóc cặp gấu trúc Jing Jing và Sihai mà họ thuê từ Trung Quốc năm 2022.
Các chuyên gia tại đây phải học tiếng Tứ Xuyên, ngôn ngữ quen thuộc trong môi trường sống tự nhiên của gấu trúc, để phục vụ Jing Jing và Sihai. Mỗi tuần, họ chuyển 800 kg tre trúc tươi cho chúng, theo truyền thông địa phương.
Trước khi Ya Ya và Le Le đến Mỹ năm 2003, Sở thú Memphis đã chi 16 triệu USD để xây dựng một cơ sở gấu trúc khổng lồ, thành lập đội quản lý chăn nuôi và thú y, cũng như trồng khoảng 4 hecta tre trúc.
Trong thập kỷ qua, Trung Quốc đã mở rộng đáng kể "ngoại giao gấu trúc" ở nhiều khu vực trên thế giới. Tuy nhiên, nước này không ký thêm bất kỳ hợp đồng cho mượn gấu trúc nào với Mỹ trong hai thập kỷ qua, kể từ khi Ya Ya và Le Le đến Memphis vào năm 2003.
Sau cái chết của Le Le, không chỉ cáo buộc Sở thú Memphis ngược đãi động vật, nhiều người Trung Quốc còn hướng nỗi bất bình vào Hiệp hội Vườn thú Trung Quốc, tổ chức chịu trách nhiệm quản lý các hợp đồng cho mượn gấu trúc của nước này. Một số thậm chí cáo buộc cơ quan này "thông đồng với sở thú Mỹ" và kêu gọi điều tra, thậm chí trừng phạt hoặc giải tán hiệp hội.
Một số người kêu gọi liệt Sở thú Memphis vào danh sách đen, loại khỏi các chương trình cho mượn gấu trúc trong tương lai. Những người khác yêu cầu tất cả gấu trúc ở Mỹ phải được đưa về nước.
Họ bày tỏ nỗi vui mừng khi gấu trúc Ya Ya được đưa về nước, đồng thời kêu gọi chính phủ chọn lọc hơn trong chính sách "ngoại giao gấu trúc". Những người này cho rằng Trung Quốc không cần phải gửi "quốc bảo" tới các quốc gia như biện pháp tăng cường tình hữu nghị.
"Tại sao chúng ta lại muốn gửi gấu trúc tới các nước không thân thiện chứ? Gấu trúc ở Nga rất hạnh phúc. Tại sao lại như vậy? Đó là vì người Nga và Trung Quốc là bạn. Ít nhất họ không trừng phạt Trung Quốc", một du khách lớn tuổi nói khi đón Ya Ya tại Sở thú Bắc Kinh.
Gấu trúc Meng Meng ở Sở thú Berlin, Đức hồi tháng 8/2017. Ảnh: Global Times
Global Times thừa nhận những nỗi bức xúc này của người dân, nhưng dẫn lời các chuyên gia cho rằng "ngoại giao gấu trúc" không chỉ là vì mục đích chính trị hay thu hút du khách tới sở thú.
"Vấn đề mấu chốt nằm ở các hoạt động trao đổi thân thiện, giao lưu nhân dân giữa Trung Quốc và các nước", Li Haidong, giáo sư Viện Quan hệ Quốc tế thuộc Đại học Ngoại giao Trung Quốc, cho hay.
Theo ông Li, các chương trình hợp tác nghiên cứu về bảo tồn gấu trúc đã trở thành biểu tượng giao lưu nhân dân, hợp tác nghiên cứu khoa học và bảo tồn đa dạng sinh học giữa Trung Quốc với thế giới.
Bên cạnh đó, các khoản phí mà vườn thú nước ngoài trả cho Trung Quốc đều được chuyển tới các khu bảo tồn loài gấu trúc. Các sở thú và viện nghiên cứu ở nước ngoài cũng trao đổi kinh nghiệm nuôi dưỡng và nhân giống gấu trúc với Trung Quốc.
Trong 10 năm qua, Trung tâm Nghiên cứu và Bảo tồn Gấu trúc Trung Quốc đã thiết lập nền tảng hợp tác và trao đổi quốc tế về loài động vật này, thu hút 16 quốc gia và vùng lãnh thổ tham gia, giúp nhân giống thành công 21 con gấu trúc ở nước ngoài tính đến tháng 10/2022.
Số lượng gấu trúc nuôi nhốt trên toàn thế giới đã đạt 673 con, gần gấp đôi so với 10 năm trước. Quần thể gấu trúc hoang dã ở Trung Quốc đã tăng từ 1.114 trong những năm 1980 lên 1.864, khi môi trường sống được bảo vệ và mở rộng.
Dù quan hệ Mỹ - Trung gần đây trở nên căng thẳng trong nhiều lĩnh vực, cũng như nỗi bất bình của dư luận nước này, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh khẳng định cặp gấu trúc Ya Ya và Le Le đã được Sở thú Memphis "chăm sóc tốt" và được người Mỹ yêu mến.
"Trung Quốc sẵn sàng tiếp tục hợp tác với các đối tác, trong đó có Mỹ, để đóng góp vào nỗ lực bảo tồn loài động vật đang bị đe dọa này", bà Mao nói.
